الگوی شناختی بک درباره اضطراب(الگوی کلی): الگویی که بوضوح تمام بین عواطف و تفکر در اختلالات اضطرابی پیوند برقرار می کند، الگوی شناختی بک است(بک ،1976؛ بک و امری، 1985) . در این الگو اختلالهای اضطرابی به عنوان اختلالهایی که در وهله نخست به تفکر مربوط می شوند تعریف می گردند.
بک و همکارانش (1974) در بررسی دو مطالعه که به منظور شناسایی شناختها و تصویر دیداری که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با اضطراب توأم بود دریافتند که بیماران مضطرب انواع افکار یا تصورات تهدید کننده را که اغلب قبل از حملات اضطراب وجود دارند، تجربه می کنند. این افکار در ارتباط پیش بینی یا تصور خطر و آسیب پذیری شدید هستند.
تصور می شود اختلالهای اضطرابی ناشی از مکانیسم بق است که ارگانیسم به هنگام مواجهه با تهدیدهای عینی و خطرزا به طور طبیعی آن را انتخاب می کند. اضطراب تجربه شده در این گونه موارد نشانه ای است که با استفاده از آن ارگانیسم به منظور اجتناب یا کاهش خطر متوسل به واکنش دفاعی می شود. برانگیختگی خود بخودی، بازداری رفتار و وارسی و پیگردی انتخابی محیط به منظور اجتناب از خطر، معمولاً عملکرد انتخابی است که شانس بقاء ارگانیسم را افزایش می دهد. با این حال، در اختلالهای اضطرابی بر انگیختگی خود بخودی رفتار و پردازش شناختی در ارتباط با ارزیابی عینی میزان خطر در یک موقعیت نیست. بیماران مضطرب نوعاً نسبت به احتمال وقوع و شدت یک حادثه تهدید کننده غلو می کنند و توانایی خود را برای مواجهه با آن و عوامل موجود برای رهایی از آن وضعیت را دست کم می گیرند. در این الگو همانند الگوی افسردگی، سوگیریهایی در سطوح مختلف پردازش اطلاعات است که بر پاسخ فرد تأثیر می گذارند.
اختلال وحشتزدگی: الگوی شناختی اختلال وحشتزدگی (کلارک،1986 وب،1988) بیانگر این است که وحشتزدگی ناشی از تفسیر نادرست و فاجعه انگیز احساساهای بدنی خاصی است که به صورت ناهنجار ادراک می شوند. بک معتقد است که در خلال حملات وحشتزدگی فرد توانایی خود برای پردازش اطلاعات را که می تواند حمله را به حداقل برساند یا آن را متوقف کند از دست می دهد. در نتیجه تمرکز شدیدتر بر احساسهای بدنی، احتمال این که شخص این احساساها را به صورت فاجعه آمیز تفسیر کند بالا می رود و این به نوبه خود سبب افزایش بر انگیختگی فیزیولوژیکی میگردد. لذا این چرخه معیوب و نادرست ادامه پیدا می کند. بک ادعا می کند که این« استنباط بازتابی و خود بخودی» قریب الوقوع بودن مصیبت و بلامانع از توانایی فرد در جهت دادن به تفکر و لذا ارزیابی احساسها به صورت عینی تر می شود.
اضطراب در امتحان
درك مفهوم اضطراب ، نقش عمده ای در شناخت و فهم مشكلات ناشی از اختلالات اضطرابی كودكان ونوجوانان ایفا می كند .كلمه اضطراب اصطلاحاً برای توضیح و تشریح گونه های مختلف و متنوعی از واكنشهای عاطفی ، حركتی و زیست شناختی درمقابل احساس خطر بكار می رود . احساساتی از قبیل ناراحتی و ترس از اینكه حادثه ترسناك و ناگواری اتفاق خواهد افتاد ، ازجمله نشانه های اصلی ، اختلال اضطرابی دركودكان ونوجوانان محسوب می شوند . یك نوع از این اختلالات اضطرابی كه در محیط های آموزشی زیاد مشاهده می شود اضطراب امتحان examinaton Anexity است كه رابطه تنگاتنگی با عملكرد و پیشرفت تحصیلی هزاران دانش آموز دارد. دانش آموزی كه دچار اضطراب امتحان می باشد ، با وجود اینكه مطالب و مفاهیم وموضوعات درسی را فرا گرفته است قادر به ارائه و بیان آموخته های خود نیست . این دانش آموزان یا دانشجویان ،نخست دچار نوعی دل مشغولی ذهنی هستند و دوم درباره تواناییهای خود ، نظر منفی داشته و از خود ارزیابی شناختی منفی دارند . این دو عامل موجب عدم تمركز حواس و واكنشهای زیست شناختی نامطلوب ، افزایش ضربان قلب ،هیچان و تهوع و عدم تمركز حواس می شود. پژوهشهای مختلف نشان داده است كه اضطراب مادر بسیاری از اختلالات روانی است . این موضوع اهمیت این اختلال و تلاش برای درمان آن را روشن می سازد . اضطراب را كه آشفتگی و پریشانی ویژگی آن است و آموخته های قبلی را مغشوش و عملكرد فرد را مختل می سازد ، نمی توان برای مدت زیادی تحمل كرد . بنابراین باید پس از شناخت عوامل و ریشه های ایجاد كننده آن ، به درمان آن همت گمارد .
عوامل موثر در بروز اضطراب امتحان
عزت نفس پایین
منظور آن است كه این افراد از خود انتظارات و توقعاتی دارند كه تناسب چندانی با تواناییهایشان ندارد . از اینرو چون بین آرزوها و انتظاراتی كه اصطلاحاً خود ایده آل گفته می شود با ویژگیهای كه فرد درحال حاضر دارد ، از قبیل هوش ، استعداد و وضعیت جسمانی كه اصطلاحاً خود پنداره خوانده می شود تفاوت زیادی وجود دارد ، این امر موجب شكست های متعدد میشود و زمینه برای بروز اضطراب فراهم می گردد. روابط نادرست والدین با كودك و روابط بین اعضای خانواده نقش اساسی درایجاد اضطراب امتحان دارد . محیط خانواده می تواند آرامش بخش و یا اضطراب زا باشد انتظارات غیر منطقی كه از توان كودك یا نوجوان خارج است و تناسب چندانی با تواناییهای فرد ندارد ، میتواند در بروز اضطراب امتحان نقش داشته باشد . مثلاً تاكید بر گرفتن نمره ۲۰ در دروس مختلف از جانب والدین و مقایسه فرزندان با یكدیگر و یا با دیگران یك عامل مهم دیگری در بروز اضطراب امتحان به شمار می آید . خانواده های زیادی بدون در نظر گرفتن تفاوت های فردی ، میان اعضای خانواده و بدون در نظر گرفتن تواناییهایی مثل استعداد ، علاقه و وضعیت جسمانی ، روانی ، برخوا سته های غیرمنطقی خود پافشاری می كنند كه نتیجه آن بروز اضطراب و دلهره دركودك و یا نوجوان است .
محافظت ومحدودیت بیش از اندازه
از دیگر عوامل اضطراب زا ، توجه افراطی به كودكان ونوجوانان است كه اعتماد به نفس در آنها را نابود و احساس خودكم انگاری و ناتوانی را در آنها بودجود می آورد. اساساً مشكل كودكان و نوجوانان ،هنگامی شروع می شود كه به سبب نوع تربیت خانواده ها فرزندان خانواده ، وابستگی شدیدی به خانواده پیدا می كنند.
انتظارات غیرمنطقی ، محیط های آموزشی و معلمان
انتظارات منطقی و مناسب معلم، انگیزه ای جهت پیشرفت دانش آموزان محسوب می شود . محیط های آموزشی كه صرفاً تاكیدشان بر حفظ مقدار زیادی از مطالب است و توجهی به شیوه های جدید ارزشیابی و بكارگیری روشهای نوین تدریس نداشته و تفاوتهای فردی فراگیران را نیز در نظر نمی گیرند ، زمینه بروز این اخلال را در فراگیران فراهم می آورند. محیط های آموزشی كه همراه با تهدید و تنبیه باشد ، بروز این اخلال را تشدید می كنند .
عدم آشنایی فراگیران با روشهای درست مطالعه
از عوامل مهم دیگر ، در ایجاد اضطراب امتحان آشنا نبودن، دانش آموزان با روشهای صحیح مطالعه و برنامه ریزی تحصیلی است . بسیاری از دانش آموزان متن های مختلف را با سرعت و شیوه های یكسانی مطالعه می كنند یعنی ریاضی را مانند فارسی و یا علوم مطالعه می كنند . عدم تناسب پرسش های امتحانی با تواناییهای دانش آموزان
پرسشهای بسیار دشوار كه موجب شكست خوردن دانش آموزان میشود باعث افزایش میزان اضطراب میشود و تجربه های پی در پی شكست احساس ناتوانی و اضطراب در دانش آموزان ایجاد میكند. مسئله مهم دیگر این است كه پرسشهای امتحانی باید با توجه به روش تدریس معلم طرح شود . بدیهی است در صورتیكه با روش هایی مانند ، روشهای سخنرانی و توضیحی تدریس می شود ، نمی توان برای فراگیران سوال هایی كه نیاز به توانایی های بالای ذهنی از قبیل استدلال تجزیه و تحلیل و غیره دارد مطرح كرد
علائم :
فردیكه دچار اضطراب امتحان می شود ، بعضی از علایم زیر را از خود نشان
می دهد .
اشكال در تمركز حواس
عصبی بودن و قرار نداشتن
احساس خستگی
سرگیجه
تكرر ادرار
تپش قلب
بی حالی
تنگی نفس
تعریق
بیهوشی
نگرانی و دلهره
بی خوابی
گوش به زنگ بودن
روشهای كاهش و درمان اضطراب امتحان
- والدین بهتر است، تواناییهای جسمانی و روانی و علایق كودكان و نوجوانان را درنظر گرفته و خواسته ها و انتظارات خود را با آن ویژگی ها متناسب كنند
- از تنبیه كودكان خودداری كنند.
- والدین بهتر است، نقاط قوت فرزندانشان را شناسایی كرده و در تقویت آنها بكوشند .
- از بكار بردن واژگانی مثل، تنبل ، ناتوان و... خودداری كرده و از برچسب زدن به دانش آموزان خودداری شود .
- معلمان نیز بهتر است، ضمن شناخت تفاوتهای فردی دانش آموزان و در نظر گرفتن استعدادهای مختلف و علایق و ویژگیهای جسمانی ، روانی دانش آموزان ، انتظارات خود را با آنها هماهنگی سازند . و در روشهای تدریس خود تغییرات لازم را انجام دهند. و از روشهای فعال تدریس مثل شیوه كاوشگری ، دریافت مفهوم و حل مسئله استفاده كنند.
- والدین و معلمان باید محیط های آرام و دور از رقابت های ناسالم برای تحصیل فرزندان و دانش آموزان مهیا سازند و از مقایسه آنها با یكدیگر خودداری كنند.
- معلمان باید در طراحی سئوال های امتخانی دقت لازم را داشته و تواناییهای دانش آموزان را در نظر بگیرند .
شركت در جلسات مشاوره و روان شناسی در كاهش اضطراب بسیار مفید است .
استفاده از روشهای صحیح مطالعه :
دانش آموزان باید از متون جدید مطالعه استفاده كنند . مانند روش SQ۳R.
روش SQ۳R
survey( خواندن اجمالی متن ) : از نظر گذراندن عناوین و مطالب فصل یا درس.
Question ( طرح سئوال ) : هنگام خواندن متن برای خود سئوالهایی مطرح كنید .
می توانید از سئوالهای آخر درس یا داخل متن نیز استفاده كنید . این سئوالات به شما كمك می كنند كه بدانید در خواندن آن متن به دنبال چه اهدافی هستید .
Read (دقیق خوانی ): در این مرحله برگردید و متن را با دقت بخوانید ، زیر نكات مهم خط كشیده و خلاصه پارگرافها را در حاشیه یادداشت كنید.
Recite(از حفظ گفتن ): در این مرحله نكات مهم را برای خود مجدداً از حفظ بگویید و به سئوالهای مطرح شده در مرحله دوم پاسخ دهید . در این مرحله می توان دو به دو و یا با دوستان به تبادل نظر و انتقال مفاهیم پرداخت .
Review(مرور): در زمانهای مختلف مطالب خوانده شده را مرور كنید . به این طریق فراموشی را كاهش میدهید . این مرور می تواند به یكی از اشكال ، از خود پرسیدن یا توضیح خلاصه درس برای دیگران و یا گفتگوی چند نفره انجام می شود .
استفاده از شیوه آرمیدگی :
دراین روش ۱۶ جفت عضلات بدن سفت و سپس شل می شود . این روش نیاز به تمرین دارد . خوانندگان عزیز می توانید برای اطلاع از چگونگی اجرای این روش به كتاب آموزش آرمیدگی(تنآرامی) نوشته دكتر علی صائبی مراجعه كنید .
اضطراب و مدیتیشن
اغلب ما متوجه نمیشویم که اضطراب تمام وجود ما را در بر گرفته و ممکن است بدون اینکه بدانیم اخمی روی پیشانیمان نقش بسته یا در حالی که به آرواره هایمان فشار می آوریم وارد محل کار می شویم. باید لحظه ای بایستیم ، نگاهی به سراپای خود بیاندازیم، قدری فکر کنیم و اضطراب را از بدن خود بیرون کنیم بهتر است در طول روز چند بار این کار را انجام دهیم.
▪ مدیتیشن روشی است که به ذهن آموزش می دهد تا بتواند روی یک شی ء ساده تمرکز کند. با این کار برای مدتی به ذهن خود استراحت داده تا بدین وسیله از فکر کردن در مورد مشکلات و نگرانی ها رها شود. در این رابطه می توانید به روی یک شیء یا یک رنگ ساده، گل یا نحوه تنفس خود تمرکز کنید.
▪ هنگامیکه در یک فروشگاه یا در صف بانک، در پشت ترافیک چراغ قرمز و یا منتظر آسانسور هستید، مثلا به جای شکایت کردن از سنگینی ترافیک و افزایش اضطراب خود با تمرکز بر روی تنفس و دم و بازدم خود به ذهنتان استراحت دهید و نگرانی ها را از خود دور کنید.
▪ یک صحنه دلنشین که می تواند موضوع مدیتیشنی خوبی باشد همانند نیلوفر آبی، رنگین کمان و یا آبشار را تصور کرده و بر روی آن تمرکز کنید.
▪ در وقت استراحت ناهار در کنار جای خواندن روزنامه و یا به هنگام بیکار نشستن، ۱۵ دقیقه مدیتیشن کنید.
▪ اجازه ندهید استرس ها هر روز بیشتر انباشته شوند و از روزی به روز بعد انتقال یابند. در پایان هر روز و یا آغاز روز بعد، زمانی را برای مدیتیشن اختصاص دهید تا اضطرابی را که در طول روز با آن مواجه بودید از میان برود.
▪ بهتر است به صورت گروهی مدیتیشن کنید زیرا مدیتیشن گروهی ساده تر است و در این حالت کمتر عوامل خارجی مزاحم شما می شود (مانند زنگ تلفن خانه).
▪ یکی از مزایای مدیتیشن افزایش آگاهی از آن چیزی است که در درون شما می گذرد. می توانید افکار منفی که در سر دارید و یا نگرانی ها و شک و تردیدی که ساخته ذهن خودتان است را شناخته و به وسیله مدیتیشن بیآموزید که آنها را باور نکرده و از خود دور کنید.
▪ فراگیری نحوه مدیتیش کردن زمان می برد و اگر این کار به نظرتان خسته کننده و سخت بود از آن منصرف نشوید. اغلب مردم بعد از دوره کوتاهی از عدم توانایی خود برای ادامه مدیتیشن صحبت می کنند ولی آیا شما می توانید با یک جلسه تمرین سونات بتهوون را با پیانو بنوازید؟
▪ در خانه محل مشخصی را برای این کار انتخاب کنید و به افراد خانواده متذکر شوید تا به هنگام مدیتیشن در این محل مزاحم شما نشوند.
مطلب علمی - اضطراب(بخش چهارم) - توسط " پایگاه فرهنگی اجتماعی شفیق فکه ، شبکه ایثار " تهیه شده و به نیابت از شهدا جهت بهره برداری جامعه علمی و دیگر کاربران تقدیم می گردد.
برای مشاهده ادامه مطلب کلیک کنید
