اضطراب و ترس از حضور
رنگش پریده و نگاهش نگران است. لبهایش را می جود. عرق سردی بر پیشانی اش نشسته و قلبش می تپد. این زن سالهاست زندگی را از پس دیدگان مضطربش به نظاره نشسته است.
از زمانی كه دختركی بود و تا اكنون كه همسر است و نیز مادر. برای بازیگر خوبی بودن در زندگی، وسواسی زنانه دارد و این حس اضطرابش را دو چندان می كند. در این عصر، وظیفه ای بسیار متفاوت از مادران خود دارد. ظهور نقش های جدید، چندان با روح لطیفش سازگار نیست، اما اگر از پس تربیت ذهنی اش نیز برآید، باز هم از این نگرانی لعنتی خلاصی نخواهد یافت. درست است كه در زندگی مراحل پر استرس و سنگینی را گذرانده است كه تنها مختص زندگی اوست كه یك زن است، اما گویی این حس هراس و اضطراب هیچگاه به طور كامل محو نمی شود. فقط در موقعیت های مختلف چهره های متفاوتی دارد. وقتی نوجوان بود، تغییرات جسمی اش او را خیلی مضطرب و نگران كرد و دلهره های وحشتناكی به سراغش می آمد. این دوران را گذراند و جوانی شد با دغدغه هایی دیگر. تلاش و دغدغه و هراس در تحصیل توأمان بود. محیط كار نیز سازگاری طلب می كرد. وقتی پذیرفت كه در داشتن ها و بودن های فرد دیگری شریك شود، در عین شیرینی طعم اضطراب نقش جدیدش را چشید. بعد از آن مادر شد و باید علاوه بر خود و شریكش به فرزندش نیز می اندیشید و حالا زنی است پر ازدغدغه و پر از التهاب. از خیلی از چیزها می هراسد. از حضور در جمع. از بیان نظرات شخصی. از زیر نظر گرفته شدن توسط دیگران. از دیده شدن توسط چشمانی منتقد و شاید بتوان گفت كوچكترین چیزها مضطربش می كند و زن بودنش به این اضطراب چنگ می زند.
اضطراب اجتماعی یكی از شایع ترین مشكلات عاطفی انسان امروز است. در عصر حاضر هر فردی بسته به سن، تجربیات، جنسیت و شخصیت خود می تواند كم و بیش این نوع اضطراب را تجربه نماید. البته باید توجه داشت، رنگ این اضطراب در یك زن در مقایسه با یك مرد، بسیار متفاوت است.
سلامت روانی زنان به دلیل اینكه اصلی ترین محور عاطفی خانواده هستند، بسیار اهمیت دارد. البته اضطراب و نگرانی آنها در حد خفیف، زمینه ای برای سازش و انطباق با محیط فراهم می كند، اما شكل های جدی اضطراب اجتماعی در زنان بسیار مشكل آفرین تر خواهد بود. چرا كه اضطراب زنان علاوه بر صدمه به خود آنها ، حسی است كه به سایر اعضای خانواده نیز منتقل شده و به همین ترتیب تأثیرات منفی عمیقی بر جامعه خواهد گذاشت.
●علایم اضطراب اجتماعی
فردی كه دچار اضطراب اجتماعی است به هیچ وجه تمایلی به آغاز ارتباط با دیگران ندارد و از حضور در هر موقعیتی كه ممكن است در معرض داوری دیگران قرار گیرد، می ترسد. این موقعیت ها هم می تواند خیالی باشد و هم واقعی.
در واقع شخصی كه به شدت دچار اضطراب اجتماعی است، تصورش این است كه در هر موقعیت یا شرایط اجتماعی كسانی به محض مواجه شدن با او رفتار و شخصیتش را مورد نقادی و ارزیابی قرار می دهند و یا ممكن است طوری رفتار كنند كه دیگران مسخره اش كرده و او را تحت فشار قرار دهند.
عصبی بودن ، آرام و قرار نداشتن، احساس خستگی ، سرگیجه، تكرر ادرار، تپش قلب، بی حالی، تنگی نفس، تعریق، لرزش، نگرانی و دلهره ، بی خوابی، اشكال در تمركز حواس، گوش به زنگ بودن؛ همگی از علایم جسمانی اضطراب حكایت دارند كه هر كدام از این علایم یا گروهی از آنها می تواند در اضطراب اجتماعی نیز وجود داشته باشد. وجود این علایم در زندگی روزمره، انجام بیشتر كارهای ضروری را با مشكل جدی مواجه می كند. علاوه بر این، وجود این حالات در یك زن كه نقش های كلیدی بسیاری دارد، سایر امور را دچار اختلال می كند. زنی كه مضطرب است، ناخودآگاه كوچكترین مسأله برایش ایجاد مشغله می كند و برای خلاص شدن از این فشار، ممكن است كارهای مختلفی را انجام دهد. مثلاً به خاطر مسأله ای جزیی با همسر خود بحث كند و حس هراس و نگرانی خود را به او نیز انتقال دهد یا اینكه به فرزند خود بی اعتنایی كند و ناخودآگاه بذر نگرانی و اضطراب را در وجود او نیز برویاند. در این صورت ابتدا در خانواده ها آرامش وتعادل از بین می رود و سپس این بی تعادلی احساسی در تمام جامعه انعكاس پیدا خواهد كرد و دوباره این سیكل بسته تكرار شده و اضطراب و بی تعادلی احساسی جامعه بر روی تك تك افراد تأثیر خواهد گذاشت.
●مشكلات رفتاری اضطراب اجتماعی
اضطراب اجتماعی مشكلات رفتاری دیگری را نیز باعث می شود. مثلاً بسیاری از محققان و متخصصان، ریشه اصلی كمرویی را در ترس یا اضطراب اجتماعی (social ANXIETY) می دانند.
در دنیای پیچیده امروز، یعنی در عصر ارتباطات سریع و پیوندهای اجتماع، بدون تردید پدیده كمرویی یك معلولیت اجتماعی است. اگر زنان كمرو باشند، چون نقش مهمی در تربیت فرزندان بر عهده دارند، ناخودآگاه كودكانی كمرو و مضطرب پرورش می دهند و در زیربنای رفتاری جامعه را دچار تزلزل می كنند. در هر جامعه درصد قابل توجهی از زنان بدون آنكه تمایلی داشته باشند، ناخواسته خودشان را در حصاری از كمرویی محبوس و زندانی می كنند و شخصیت واقعی و قابلیت های ارزشمند خود را در پشت توده ای از ابرهای تیره كمرویی، ناشناخته باقی می گذارند.
چه بسیار دانش آموزان و دانشجویان هوشمند و خلاقی كه در مدارس و دانشگاه ها فقط به دلیل كمرویی و معلولیت اجتماعی، همیشه از نظر پیشرفت تحصیلی و قدرت خلاقیت و نوآوری نمره كمتری از همسالان عادی خود عادیشان می شود؛ چرا كه كمرویی یك مانع جدی برای رشد قابلیت ها و خلاقیت های فردی است. پدیده كمرویی در بین زنان و دختران بسیار پیچیده تر است و چنین پیچیدگی روانی ممكن است در اغلب موارد، نیازهای درونی، تمایلات، انگیزه ها، قابلیت ها، فرصت ها، هدف ها و برنامه های شغلی ، حرفه ای و اجتماعی ایشان را به طور جدی متأثر و دگرگون كند.
روند تحولات اجتماعی نشان می دهد كه مسأله كمرویی غالباً با گذشت زمان، فشردگی و پیچیدگی روابط میان فردی و تشدید فشارهای اجتماعی، رقابت ها، گوشه گیری ها، تكروی ها، عزلت گزینی ها و تنهایی ها گسترده و شدیدتر می شود و درصد بیشتری از افراد را فرامی گیرد.
اضطراب اجتماعی به طور غیرمستقیم مشكل دیگری نیز برای فرد ایجاد می كند. به این صورت كه فرد مضطرب و كمرو، كه قادر به برقراری ارتباط با دیگران نیست، احساس می كند تنهاست. با چنین حسی او تصور می كند كه از دوستان و نزدیكان جداست و به طور قابل ملاحظه ای كمتر از دیگران از روابط اجتماعی بهره می برد. چنین فردی نمی تواند احساسات خوشایند یا ناخوشایند، ترس ها و نگرانی ها و آرزوها و امیدهایش را با نزدیكان و دوستانش در میان بگذارد و پاسخ ها و عكس العمل های ایشان را دریافت كند. در حقیقت، كمرویی ناتوانی و معلولیت فرد در برقراری ارتباط است و «تنهایی» مشكل انسان در اثر فقر ارتباطی است.
احساس تنهایی ممكن است كاملاً گذرا و موقتی باشد و فرد دوباره نشاط زندگی و تمایل به فعالیت اجتماعی را بازیابد. اما اگر چنین احساسی به علت های مختلف، از جمله ناكامی های مكرر، نگرانی و اضطراب شدید، رفتار تبعیض آمیز و بی عدالتی، فشارهای خانوادگی و اجتماعی، سرخوردگی و بازخورد منفی نسبت به رفتار ناخوشایند و واكنش های منفی اطرافیان، فقر انگیزشی و قطع امید از پیوندهای عاطفی عزیزان، تقویت گردد با سرعت هر چه بیشتر شدت یابد و فرد مبتلا عمیقاً احساس تنهایی كند، نه تنها همانند افراد كمرو دچار ناتوانی یا معلولیت اجتماعی می شود، بلكه اضطراب و احساس تنهایی زمینه افسردگی جدی را در وی به وجودمی آورد و ممكن است دست به اقدامات غیرعادی نظیر گریز و فرار از خانه و محل زندگی و كار، بعضی كژروی های اجتماعی، اعتیاد و خودكشی بزند. درصد قابل توجهی از كسانی كه خودكشی كرده اند یا اقدام به خودكشی می كنند، تجارب فراوانی از احساس تنهایی و رهاشدگی از طرف صمیمی ترین نزدیكان و دوستان خود داشته اند.
بنابراین می بایست به طور خیلی جدی به این پدیده توجه داشت و افراد مبتلا به آن را با اتخاذ روش های اصلاحی و درمانی مناسب، مورد درمان و توان بخشی اجتماعی قرار داد.
●علت اضطراب اجتماعی چیست؟
زمینه های بسیاری هستند كه می توانند در ایجاد اضطراب اجتماعی و كمرویی تأثیر داشته باشند، دراینجا به اصلی ترین آنها اشاره می شود.
۱- كمرویی ناشی از ترس: كمرویی ناشی از ترس عموماً در ۶ ماه اول از نخستین سال زندگی كودك مشاهده می شود. در حقیقت كودك خردسال از این رو كمروست كه مردم برایش ناآشنا بوده، از او بزرگتر، قوی تر، قدرتمندتر و مقتدرترند و او نمی داند در شرایط گوناگون چگونه با وی برخورد خواهند كرد. این حالت مقدمه لازم ومطلوبی برای اجتماعی تر شدن كودك است.
۲- خانواده و فرزندان كمرو: محیط خانواده و تجارب اولیه كودك به خصوص در سنین پیش دبستانی و سالهای آغازین مدرسه اصلی ترین نقش را در شكل گیری شخصیت كودك دارد. در این دوران الگوهای رفتاری مادر و پدر، برنامه های تلویزیونی، نحوه و میزان ارتباطات عاطفی، كلامی و اجتماعی خردسالان با والدین می تواند بیشترین تأثیر را در رشد مطلوب اجتماعی و یا به وجود آمدن اضطراب و كمرویی كودكان داشته باشد. زمانی كه مادر یا پدر، خودشان مضطرب بوده و از مهارت برقراری روابط عاطفی - اجتماعی مطلوب و خوشایند با دیگران به ویژه فرزندان خود بی بهره هستند، بدون شك طبیعی است كه فرزندان این خانواده نیز بیاموزند كه كمرو باشند به همین دلیل بعضی از روانشناسان مثل واتسون كمرویی كودكان را در نتیجه یادگیری و تقویت آن در خانه و مدرسه می دانند. مشاهده دوگانگی و تعارض در رفتار والدین و ایجاد ناهماهنگی در مفاهیم اساسی شخصیت، موجب كشمكش های درونی و در نتیجه اختلال در رشد طبیعی گردیده، اضطراب شدید و كمرویی كودك را به همراه خواهد داشت.
۳ - تك فرزندها و فرزندان اول خانواده: كمرویی در میان فرزندان اول خانواده و تك فرزندها بیش از سایر فرزندان دیده می شود، به خصوص زمانی كه مادر و پدر قادر نباشند زمینه تربیت و رشد اجتماعی مطلوب و هماهنگ ایشان را مطابق با نیازهای عاطفی و اجتماعی آنان فراهم آورند.
۴ - فشارهای اجتماعی و كمرویی: علاوه برخانه و مدرسه ، عواملی چون محرومیت ها و آسیب های اجتماعی ، ناسازگاری های شغلی، سلطه ها و فشارهای گروهی ، مقایسه ها و برتری طلبی های قومی و نژادی، تقویت شخصیت انفعالی، كنترل شدید اجتماعی، بی احترامی به حقوق و آزادی های مشروع فردی، ترویج فرهنگ خصومت و خشونت از دیگر عوامل زمینه ساز ازدیاد اضطراب، تشدید كمرویی و رفتارهای گوشه گیرانه است.
۵ - موقعیت های اجتماعی : فردی كه درچنگال نیروهای اجتماعی گرفتار شده است ممكن است به سادگی مبدل به فردی كمرو گردد. زیرا به سادگی نمی توان به افراد دیگر دسترسی داشت. در جوامع امروزی موقعیت های اجتماعی كمی جهت مشاهده روابط گرم و مشترك در میان اعضای خانواده یا دوستان و همسایگان وجود دارد.
۶ - تمایل به بهترین بودن: میزان اهمیتی كه برای اثبات ارزشمند بودن از نظر «موقعیت مادی ، كسب مقام و پیشرفتها» قائل می شویم به شدت باعث اضطراب اجتماعی و كمرویی می شود.
۷ - برچسبهای اجتماعی : احتمال دارد عنوان و برچسب كمرویی قبل از اینكه واقعاً كمرو باشیم، پدید آمده باشد. برچسبها خلاصه ماست و ساده شده ای از تجربیات پیچیده ای می باشد: « او متزلزل است ، او دروغگو است، من رك هستم، من كمرو هستم، من از حضور در جمع می ترسم و...
۹ - تأثیر مدرسه : برای رشد صحیح یك كودك وجود امنیت در محیط و در ارتباط با دیگران ضروری است و این وظیفه مدرسه و بخصوص معلم است كه به كودك نحوه «رفتار گروهی و اجتماعی و استفاده از وسایل و تجهیزات ، ابراز علاقه و توجه شادمانه و چگونه موفق زیستن در اجتماع » را آموزش دهد. اما به این دلیل كه كودكان كمرو در مدرسه مشكل آفرین نیستند و در كلاس سر و صدا راه نمی اندازند و حتی سؤالات خود را نیز مطرح نمی كنند. این امر باعث می شود معلمین، نسبت به آنها حساسیت نداشته باشند و مشكل آنها تشدید شود.
 ●سن اضطراب اجتماعی و كمرویی
 كمرویی در میان دانش آموزان خردسال شایعتر از بزرگسالان است. بسیاری از بزرگسالانی كه خود كمرو نیستند با برنامه ریزی بر كمرویی دوران كودكی خود غلبه كرده اند، اما كمرویی درمیان بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت بزرگسالان ادامه دارد.
(دكتر سعیدی)جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران در زمینه رابطه سن و اضطراب اجتماعی اعتقاد دارند، به دلیل وارد شدن ما به عصر اطلاعات و شكسته شدن مرزهای فیزیولوژیكی، نوع اضطراب ها نیز در سنین مختلف تغییر كرده است، از یك سو وجود اطلاعات زیاد در هر زمینه ای و از سوی دیگر در دسترس بودن آن برای تمامی سنین، میزان اضطراب در سنین مختلف را افزایش داده است.
به نظر( آقای دكتر بهرامی )متخصص تحلیل رفتار، جوانانی كه هویت و بلوغ اجتماعی آنها در حال شكل گیری است، بیشتر در معرض اضطراب اجتماعی و كمرویی قرار دارند.
اضطراب اجتماعی و كمرویی در زنان دو برابر مردان روی می دهد، البته نسبت بیشتری از مردان خواهان كمك برای مداوای این اختلال هستند.
(دكتر حسین كاویان )دكترای تخصصی روانشناسی بالینی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران و( دكتر سیدعلی احمدی ابهری)روانپزشك و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی، شیوع اختلال های اضطرابی را طی پژوهشی بررسی كرده اند. در این پژوهش، تعداد یكهزار و ۷۰ نفر از ساكنان شهر تهران بین سنین ۲۰ تا ۶۴ سال به صورت خوشه ای در آزمون سرند اضطراب (پرسشنامه اضطراب) شركت كردند. این دو متخصص در نتایج پژوهش خود عنوان كرده اند: شیوع انواع اختلال های اضطرابی در میان زنان دو تا سه برابر مردان بوده و همچنین میزان اضطراب در جمعیت كل زنان (موارد هنجار و ناهنجار) بیش از جمعیت كل مردان است. در مقایسه با مردان، شیوع اضطراب فراگیر در زنان، نزدیك به سه برابر، هراس ۴ برابر، وسواس فكری و عملی ۵‎/۳ برابر، اختلال پس از ضربه استرسی بیش از سه برابر و آسیب دیدگی دو برابر است.
روانشناسان در مورد آمار بالاتر اضطراب زنان بر این باورند كه: زنان به علت نداشتن شرایط یكسان اجتماعی در جامعه، بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی و اضطراب قرار دارند و ۶۰ درصد این اضطراب ها در زنان و مادران به صورت علایم جسمانی و بیماری بروز می كند. در حقیقت بسیاری از دردهای جسمانی آنها منشأ روانی داشته و ناشی از اضطراب بالای آنها است.
(دكتر سعیدی جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران)، در مورد چرایی دو برابر بودن میزان اضطراب اجتماعی در زنان، می گوید: «این امر می تواند به علت تغییر صحنه زنان از محیط خانه به محیط جدید كار باشد. علت دیگر آن می تواند فشارهای موجود در محیط جامعه باشد كه محیطی مردانه است. این واقعیت را نمی توان انكار كرد كه محیط كار و محیط جامعه محیطی جدی و مردانه است و زنان در ورود به این محیط (و همچنین اطلاعات زیادی كه بنابر حضور در عصر اطلاعات كسب كرده اند)، ناخودآگاه اضطراب بیشتری را نیز حس می كنند. شاید این اضطراب به خاطر مقبول واقع شدن باشد. اگر دقت كنید، زنان در محیط كار، ناخودآگاه جدیت بیشتری به خرج می دهند، محافظه كار شده و سخت گیرتر به نظر می رسند.
در حقیقت می توانیم بگوییم، نقش محیط را در زمینه افزایش اضطراب اجتماعی زنان بسیار پررنگ بدانیم، البته خصوصیات روحی آنها نیز بی تأثیر نیست».
(دكتر بهرامی متخصص تحلیل رفتار متقابل) علت را اینگونه بیان می كند: «محیط جامعه و نبایدهای تربیتی در زنان، در بالا بودن آمار بالای اضطراب اجتماعی آنان، بسیار مؤثر است »
 
منابع  :
ـ آزاد، حسين، آسيب‌شناسي رواني، تهران، انتشارات بعثت ـ 1372
ـ بال، ساموئل، انگيزش در آموزش و پرورش، ترجمة علي‌اصغر مسدود، شيراز، انتشارات دانشگاه شيراز، 1371
ـ بيابانگرد. اسماعيل، اضطراب امتحان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1378
ـ بلوكراس و بلوشيد، روان‌شناسي استرس، ترجمة عباس چيني، نشر ترمه، 1373
ـ حسيني، ابوالقاسم، بهداشت رواني، انتشارات دانشگاه مشهد، 1370
ـ راس، آلن، روان‌شناسي شخصيت، ترجمة سياوش جمالفر، تهران، انتشارات بعثت 1373
ـ فلور، نيل و پسكار، سوزان، شناخت روشهاي غلبه بر نگراني و ترس از امتحانات ترجمة پرويز حكمتي و همكاران، تهران، انتشارات علمي و فني، 1368
مرکز روانشناسی ورزشی   -آکادمی ملی المپيک و پارالمپيگ
www.e-clinic.com
 www.healingwell.com  

www.aftab.ir  

 

 

---

 

مطلب علمی -اضطراب (بخش پنجم) -  توسط " پایگاه فرهنگی اجتماعی شفیق فکه ، شبکه ایثار " تهیه شده و به نیابت از شهدا جهت بهره برداری جامعه علمی و دیگر کاربران تقدیم می گردد.